Teorie zachowania - behaviour theories

teorie wyjaśniające sposób zachowania się pracownika w organizacji i jego stosunek do pracy. W psychologii motywacji znane są zwłaszcza trzy takie teorie: X, Y, Z.
Według teorii X (D. McGregora) przeciętni ludzie mają wrodzoną niechęć do pracy i unikają jej jak tylko mogą, mają mało ambicji i dążą do potwierdzenia swoich zamierzeń przez zwierzchnika, unikają odpowiedzialności, chętnie poddają się woli przełożonego, cechuje ich mała ambicja i nade wszystko pragną spokoju i bezpieczeństwa.
Według teorii Y (D. McGregora) ludzie niekoniecznie nie lubią swojej pracy, są zdolni do kierowania własną pracą, do samokontroli, do uczenia się i rozwoju, dążą do przyjmowania odpowiedzialności, są w sprzyjających warunkach pomysłowi i twórczy. Ich potencjał intelektualny jest jednak niedoceniany w środowisku pracy, toteż z winy przedsiębiorstw zachowują się najczęściej tak, jak to wynika z teorii X.
Wiele strategii przedsiębiorstw polega na adaptacji pesymistycznej teorii X. Menedżerowie hołdują tradycyjnemu poglądowi, że ludzie pracują tylko tyle, ile trzeba, aby przeżyć i unikają pracy, gdy tylko jest to możliwe, przeto muszą być oni surowi i apodyktyczni wobec pracowników, gdyż w przeciwnym razie podwładni niewiele zrobią. Nowocześni menedżerowie skłaniają się ku optymistycznemu poglądowi na naturę człowieka, tj. teorii Y; uważają, że ludzie chcą pracować, we właściwych warunkach uzyskują zadowolenie z pracy i starają się ją dobrze wykonywać, a także dążą do osobistego doskonalenia się i rozwoju.
Według teorii Z (W. Ouchiego), która stanowi krytykę zarówno teorii X, jak i Y, kluczem do zwiększonej wydajności są pracownicy. We współczesnej organizacji (a taką jest organizacja japońska) powinna ich cechować wiara w cele nadrzędne oraz zadania przedsiębiorstwa i wynikającą z niej lojalność, dopasowanie się ludzi w toku licznych rozbudowanych kontaktów nieformalnych w małych grupach, intymność w stosunkach między blisko współpracującymi ludźmi.
[J. Penc]