Dysonans poznawczy - cognitive dissonance

stan napięcia, który występuje wtedy, gdy u danej osoby równocześnie występują dwa elementy poznawcze, które są ze sobą niezgodne psychologicznie, zachowanie niezgodne z własnymi przekonaniami powodujące świadome odrzucanie tych opinii i informacji, które są wyraźnie sprzeczne z postawami i opiniami jednostki, z jej własnymi kryteriami wartości.
Teoria dysonansu (L. Festingera) stwierdza, że:
 pomiędzy elementami poznawczymi mogą istnieć relacje dysonansowe, czyli relacje niezgodności (non fitting relations);
 istnienie dysonansu wywołuje nacisk na działanie w kierunku relacji rozbieżności oraz uniknięcia wzrostu jej nasilenia;
 nacisk ten powoduje zmiany w zachowaniu, zmiany w danych poznawczych (cognition) oraz ostrożność w przyswajaniu nowych informacji, nowych opinii (dane poznawcze to wszelka wiedza, opinie i przekonania dotyczące środowiska, siebie samego oraz własnego zachowania).
Istnienie dysonansu, jako stanu psychologicznie przykrego, motywuje jednostkę do podjęcia próby jego zredukowania i osiągnięcia konsonansu (współbrzmienia, zgodności, równowagi duchowej i harmonii między postawą, przekonaniem i wartościami) i powoduje,że jednostka prócz prób zredukowania go unika tych sytuacji i informacji, które prawdopodobnie zwiększyłyby jego natężenie. Dysonans poznawczy może być więc uważany za czynnik motywujący: jego istnienie wywołuje nacisk na działanie w kierunku jego redukcji i uniknięcia wzrostu nasilenia.
[J. Penc]